تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان؛ فرصت یا تهدید؟

ما اغلب به یک مسئله زمانی توجه می‌کنیم که تبدیل به مشکلی جدی شده و به نوعی کار از کار گذشته است. در حالی که بهتر است قبل از اینکه یک مسئله بزرگ و دردسرساز شود، راجع به آن فکر کنیم و به دنبال راه‌حل بگردیم. سوشال مدیا و پیوند تنگاتنگ آن با زندگی نوجوانان نیز یکی از همین مسائل است. رفتاری که شاید بسیار عادی جلوه کند، می‌تواند دردسرساز شود.

نفوذ اینترنت، رسانه‌های جمعی و فضای مجازی بر زندگی همه ما و در هر سنی تأثیراتی گذاشته و تغییراتی ایجاد کرده است. اما شاید نوجوانان بیشتر از هر گروه‌ سنی دیگر از سوشال مدیا تأثیر می‌پذیرند، چرا که بخش زیادی از اوقات فراغت خود را صرف بالا و پایین کردن فضای مجازی می‌کنند. همین موضوع باعث نگرانی والدین و متخصصین سلامت روان شده است. این نگرانی‌ها آکادمی اطفال آمریکا (AAP) را نیز بر آن داشته است تا به والدین توصیه کنند که محدودیت‌هایی زمانی در میزان استفاده از وسایل الکترونیکی برای فرزندانشان در نظر بگیرند.

میزان استفاده نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی

مرکز تحقیقاتی Pew در سال 2023، تحقیقی بر روی 1453 نوجوان 13 تا 17 ساله آمریکایی انجام داده است و میزان استفاده آن‌ها از پلتفرم‌های مختلف را بررسی کرده است. در اینجا نگاهی به یافته‎های کلیدی این تحقیق می‎اندازیم:

• YouTube در صدر جدول قرار دارد و پر استفاده‌ترین پلتفرم مورد سنجش در این تحقیق است. تقریباً از هر 10 نوجوان 9 نفر گفته‌اند که از YouTube استفاده می‎کنند.
• TikTok، Snapchat و Instagram همچنان در بین نوجوانان محبوب هستند: اکثر نوجوانان 13 تا 17 ساله گفته‌اند که از TikTok (63%)، Snapchat (60٪) و Instagram (59٪) استفاده می‌کنند.
• کاهش محبوبیت Facebook و Twitter (یا همان X): Facebook که زمانی جزو محبوب‌ترین رسانه‎های اجتماعی در میان نوجوانان آمریکایی بود، امروز نسبت به سال‌های 2014-2015، از 71% به 33% کاهش یافته است. Twitter نیز که در جولای 2023 به X تغییر نام داد، شاهد کاهش شدیدتری در تعداد کاربران نوجوان خود در دهه گذشته بوده است.

فواید شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان

رسانه‌های اجتماعی هم می‌توانند برای برخی از نوجوانان مزایایی به همراه داشته باشند و هم ممکن است خطراتی ایجاد کنند. برخی از فواید شبکه‌های اجتماعی عبارتند از:

• ایجاد ارتباطات اجتماعی و حمایت روانی: نوجوانان می‌توانند از طریق رسانه‌های اجتماعی با افرادی آشنا شوند که علایق و ارزش‌های مشترکی با آن‌ها دارند. این تعاملات می‌تواند به بهبود سلامت روان آن‌ها کمک کند.
• افزایش آگاهی و دسترسی به اطلاعات مهم: رسانه‌های اجتماعی به نوجوانان کمک می‌کنند تا به اطلاعات گسترده‌ای در زمینه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی دسترسی داشته باشند.
• افزایش فرصت‌های خلاقیت و ابراز هویت شخصی: بسیاری از نوجوانان از پلتفرم‌هایی مانند YouTube و TikTok برای تولید محتوای خلاقانه استفاده می‌کنند.
• حمایت از گروه‌های در حاشیه: مطالعات نشان داده‌اند که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به اقلیت‌های نژادی، قومی و جنسیتی کمک کنند تا حمایت اجتماعی دریافت کنند.

تأثیر منفی شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان

با وجود مزایای رسانه‌های اجتماعی، مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد از این پلتفرم‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روان و زندگی نوجوانان داشته باشد:

• افسردگی و اضطراب: در مطالعه‌ای که در سال 2019 بر روی 6595 نوجوان آمریکایی انجام شد، مشخص شد که نوجوانانی که بیش از 3 ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی سپری می‌کنند، دو برابر بیشتر در معرض علائم افسردگی و اضطراب قرار دارند.
• کاهش کیفیت خواب: استفاده بیش از حد از تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به اختلالات خواب در نوجوانان شود.
• کاهش تعاملات اجتماعی در دنیای واقعی: بسیاری از نوجوانان به جای تعاملات اجتماعی حضوری، وقت خود را در دنیای مجازی می‌گذرانند که ممکن است بر مهارت‌های اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.
• افزایش تأثیرات منفی بر تصویر بدن و اعتماد به نفس: نوجوانانی که زمان زیادی را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، بیشتر در معرض مقایسه با دیگران و استانداردهای غیرواقعی زیبایی قرار می‌گیرند که می‌تواند بر اعتماد به نفس آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.

تفاوت تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر دختران و پسران

تحقیقات نشان داده‌اند که رسانه‌های اجتماعی به شکل متفاوتی بر دختران و پسران تأثیر می‌گذارند. به عنوان مثال:

• دختران بیشتر تحت تأثیر مقایسه‌های اجتماعی و استانداردهای زیبایی غیرواقعی قرار می‌گیرند.
• پسران بیشتر درگیر بازی‌های آنلاین و رقابت‌های دیجیتال هستند که می‌تواند منجر به رفتارهای پرخاشگرانه شود.
• مطالعه‌ای که روی 10,904 نوجوان 14 ساله انجام شد، نشان داد که استفاده بیشتر از رسانه‌های اجتماعی با خواب ضعیف، آزار و اذیت آنلاین، تصویر بدنی ضعیف و نمرات بالاتر در علائم افسردگی مرتبط است، که این ارتباط در دختران قوی‌تر از پسران بود.

راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی

برای کاهش آسیب‌های رسانه‌های اجتماعی بر نوجوانان، والدین و مربیان می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

• تعیین محدودیت زمانی برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی: تحقیقات نشان داده‌اند که محدود کردن استفاده از رسانه‌های اجتماعی به 30 دقیقه در روز می‌تواند علائم افسردگی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
• آموزش استفاده ایمن از رسانه‌های اجتماعی: آگاهی‌بخشی به نوجوانان در مورد خطرات فضای مجازی و نحوه برخورد با آن‌ها می‌تواند به کاهش آسیب‌ها کمک کند.
• تشویق به فعالیت‌های جایگزین: نوجوانان باید تشویق شوند تا فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، کتاب‌خوانی و تعاملات اجتماعی حضوری را در برنامه روزانه خود بگنجانند.
• افزایش تعاملات خانوادگی: والدین باید وقت بیشتری را با فرزندان خود بگذرانند و به صحبت‌های آن‌ها گوش دهند.

نتیجه‌گیری

رسانه‌های اجتماعی به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی نوجوانان تبدیل شده‌اند و می‌توانند هم مزایا و هم معایب داشته باشند. میزان و نوع استفاده از این رسانه‌ها عامل تعیین‌کننده‌ای در تأثیر آن بر سلامت روان نوجوانان است. والدین، مربیان و سیاست‌گذاران باید تلاش کنند تا محیط‌های دیجیتال سالم‌تری ایجاد کنند و نوجوانان را به استفاده مسئولانه از فضای مجازی ترغیب کنند. در نهایت، آگاهی و مدیریت صحیح استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند از بسیاری از مشکلات احتمالی جلوگیری کند و سلامت روان نوجوانان را تضمین نماید.

مداینفینیت را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام | فیسبوک | ایکس | یوتیوب | لینکدین