افراد در روابط عاطفی الگوهای رفتاری ناسالم زیادی را نشان می‌دهند. شناخت این الگوهای ناسالم به ما کمک می‌کند که راحت‌تر آن‌ها را در خود شناسایی کنیم. شناخت این الگوها همچنین می‌تواند به ما بفهماند که طرف مقابل‌مان الگوهای ارتباطی سالمی را برای ارتباط با ما اتخاذ نکرده است. این شناخت به ما کمک می‌کند تصمیمات بهتری در روابط بگیریم و در نتیجه آسیب کمتری از رابطه ناسالم ببینیم.
در این مقاله پنج مورد از مهم‌ترین الگوها و نشانه‌های روابط ناسالم یا به‌عبارتی نشانه‌های یک رابطه سمی (Toxic Relationship) را بررسی می‌کنیم و تأثیر آن‌ها بر سلامت روان را از منظر روانشناسی تحلیل خواهیم کرد.
نشانه‌های یک رابطه سمی
دیوارکشی
دیوارکشی به معنای قطع ارتباط و عدم گفت‌وگو است. افرادی که این الگوی رفتاری ناسالم را دارند، به‌جای گفت‌وگوی بالغانه بین خودشان و طرف مقابل، دیوار می‌کشند. برای مثال برای مدتی اصلاً با پارتنرشان حرف نمی‌زنند، تماس‌ها و پیام‌هایشان را بی‌جواب می‌گذارند و اقدامی برای حل مشکلات نمی‌کنند.
در واقع واکنش این افراد به مشکلات، اجتناب و فاصله‌گرفتن از یکدیگر است. این رفتار، که یکی از بارزترین نشانه‌های یک رابطه سمی است، باعث می‌شود مشکلات تل‌انبار شوند و احساس تنهایی در رابطه افزایش یابد.
مثلاً تصور کنید یکی از طرفین پس از بحث، روزها سکوت می‌کند تا دیگری را تنبیه کند — این رفتار، به‌مرور احساس طردشدگی و اضطراب را در دیگری تقویت می‌کند.
تحقیر و برچسب‌زنی
از دیگر رفتارهای مخرب در رابطه، تحقیر و برچسب‌زنی به طرف مقابل است. این افراد نمی‌توانند خشم خود را مدیریت کنند و با هر چالشی به تحقیر و سرزنش پارتنرشان می‌پردازند. با زدن برچسب‌هایی مثل «حسود»، «حساس» یا «شکاک»، توپ را کاملاً به زمین طرف مقابل می‌اندازند.
این رفتار نوعی سوءاستفاده عاطفی (Emotional Abuse) محسوب می‌شود؛ زیرا عزت‌نفس فرد را تضعیف و احساس بی‌ارزشی را در او تقویت می‌کند. دکتر هنری کلاد، نویسنده‌ی کتاب Boundaries، توضیح می‌دهد که تحقیر مداوم در روابط، باعث فرسایش تدریجی احساس امنیت روانی می‌شود.
عدم مسئولیت‌پذیری
یکی از نشانه‌های روشن روابط سمی، عدم پذیرش مسئولیت است. در رابطه با این افراد، شما همواره «آدم بده» داستان هستید و تمام تقصیرات بر گردن شماست. این افراد به‌شدت تدافعی‌اند و چون هیچ مسئولیتی را نمی‌پذیرند، فرصت اصلاح رابطه را از بین می‌برند.
بخوانید: ایا باید اختلاف فرهنگی در ازدواج را جدی گرفت؟
نمونه‌هایی از عدم مسئولیت‌پذیری در روابط سمی:
- انکار مشکلات: فرد وانمود می‌کند مسئله‌ای وجود ندارد یا واقعیت را انکار می‌کند.
- انتقال مسئولیت: رفتارهای خود را توجیه کرده و تقصیر را به گردن دیگری می‌اندازد.
- عدم احترام به حقوق دیگران: به نیازها و مرزهای طرف مقابل بی‌توجه است.
- بی‌اعتمادی و تردید: رابطه را با فضای پر از اتهام و شک آغشته می‌کند.
به گفته‌ی برخی روان‌درمانگران خانواده، تکرار این الگو باعث شکل‌گیری چرخه‌ی «مقصرسازی» می‌شود؛ چرخه‌ای که هیچ فضایی برای رشد یا گفت‌وگوی سازنده باقی نمی‌گذارد.
گس‌لایتینگ (Gaslighting) یا دستکاری روانی در رابطه سمی
گس‌لایتینگ به معنی نوعی دستکاری روانی (Manipulation) است که طی آن فرد احساسات و درک طرف مقابل را زیر سؤال می‌برد تا کنترل روانی بیشتری بر او پیدا کند.
مثلاً وقتی فردی دائماً به شما می‌گوید «تو زیادی حساسی»، یا «همه‌اش توهمه»، کم‌کم نسبت به درک خود از واقعیت دچار شک می‌شوید.
گس‌لایتینگ یکی از خطرناک‌ترین اشکال سوءاستفاده عاطفی است. این رفتار می‌تواند به اضطراب، احساس گناه و در نهایت از دست دادن اعتمادبه‌نفس منجر شود. پژوهش‌های دانشگاه هاروارد نشان داده‌اند که تداوم گس‌لایتینگ، عملکرد مغز در تشخیص واقعیت و درک احساسات را مختل می‌کند.
پرخاشگری منفعلانه
در روابط عاطفی ناسالم، بسیاری از افراد به‌جای بیان مستقیم احساسات، از الگوی پرخاشگری منفعلانه استفاده می‌کنند. یعنی با رفتارهای غیرمستقیم (مثل سکوت طولانی، بی‌تفاوتی یا کنایه‌زدن) خشم خود را بروز می‌دهند.
برای مثال، یکی از طرفین ممکن است به‌جای گفتن اینکه از تأخیر مکرر پارتنرش ناراحت است، با سکوت یا سردی برخورد کند. در ظاهر آرام است، اما در واقع احساسات منفی خود را به شکل پنهان منتقل می‌کند. این الگو، به مرور باعث انباشت خشم و فرسایش ارتباط عاطفی می‌شود.
مداینفینیت؛ بهترین ارائه دهنده روانشناس ایرانی در کانادا
تأثیر روانی روابط سمی
روابط سمی اثرات عمیقی بر سلامت روان می‌گذارند. اضطراب، کاهش عزت‌نفس، احساس گناه مزمن و حتی علائم افسردگی از پیامدهای رایج این روابط هستند.
مطالعات روانشناسی نشان می‌دهد افرادی که در معرض سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرند، حتی پس از پایان رابطه نیز نیاز به زمان و درمان دارند تا اعتماد به خود و دیگران را بازسازی کنند.
تفاوت روابط سمی و روابط سالم
در یک رابطه سالم، افراد مسئولیت احساسات و رفتارهای خود را می‌پذیرند، درباره‌ی نیازهایشان گفت‌وگو می‌کنند و در برابر مرزهای هم احترام نشان می‌دهند.
در مقابل، در رابطه سمی یا روابط عاطفی ناسالم، کنترل، تحقیر و انکار جایگزین صمیمیت و احترام می‌شود. شناخت این تفاوت‌ها، نخستین گام برای خروج از الگوهای آسیب‌زا و بازسازی سلامت روان است.
در این مقاله پنج الگوی ارتباطی ناسالم را بررسی کردیم: دیوارکشی، تحقیر و برچسب‌زنی، عدم مسئولیت‌پذیری، گس‌لایتینگ و پرخاشگری منفعلانه. این رفتارها، از اصلی‌ترین نشانه‌های روابط سمی هستند که باید نسبت به آن‌ها آگاه باشیم.
اگر احساس می‌کنید در رابطه‌ای قرار دارید که انرژی روانی‌تان را تحلیل می‌برد، شاید زمان آن رسیده باشد با یک روانشناس صحبت کنید.
در Medinfinit، می‌توانید با روانشناسان ایرانی مقیم کانادا و یا دیگر کشورها گفتگو کنید و مسیر بازیابی سلامت روان و مرزبندی در روابط را با حمایت حرفه‌ای آغاز کنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
رابطه سمی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
رابطه سمی رابطه‌ای است که در آن احساس امنیت، احترام و آرامش وجود ندارد و رفتارهایی مانند تحقیر، کنترل، دستکاری روانی یا بی‌مسئولیتی تکرار می‌شود.
چه تفاوتی بین رابطه سالم و سمی وجود دارد؟
در رابطه سالم، هر دو نفر مسئول احساسات و رفتارهای خود هستند و به مرزهای یکدیگر احترام می‌گذارند. اما در رابطه سمی، یکی از طرفین یا هر دو به دنبال کنترل و سرزنش یکدیگرند.
چرا افراد در روابط سمی می‌مانند؟
ترس از تنهایی، احساس گناه، وابستگی عاطفی و تجربه‌های کودکی از دلایل رایج ماندن در روابط سمی هستند.
چطور می‌توان از یک رابطه سمی خارج شد؟
گام نخست، آگاهی از الگوهای رفتاری سمی و پذیرش واقعیت رابطه است. سپس با حمایت یک درمانگر و شبکه‌ی امن از دوستان یا خانواده می‌توان فرآیند جدایی سالم را طی کرد.
آیا رابطه سمی فقط در روابط عاطفی است؟
خیر. روابط سمی می‌توانند در خانواده، محیط کار یا دوستی‌ها نیز شکل بگیرند؛ هرجا که سوءاستفاده عاطفی و دستکاری روانی وجود داشته باشد.
مداینفینیت را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
اینستاگرام | فیسبوک | ایکس | یوتیوب | لینکدین
