اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟

استرس بخشی طبیعی از زندگی روزمره‌ی همه‌ی ماست. وقتی در معرض فشار یا خطر قرار می‌گیریم، بدن به طور طبیعی با فعال‌کردن سیستم «جنگ یا گریز» واکنش نشان می‌دهد. اما گاهی اوقات تجربه‌ی یک رویداد تروماتیک مانند جنگ، مهاجرت اجباری، تصادف شدید، سوءاستفاده یا بلایای طبیعی، اثرات ماندگاری روی روان ما می‌گذارد. در چنین شرایطی ممکن است فرد دچار اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder یا PTSD) شود.

اختلال استرس پس از سانحه یا Post-Traumatic Stress Disorder نوعی اختلال اضطرابی است که پس از تجربه یا مشاهده‌ی یک رویداد تروماتیک بروز می‌کند. این اختلال در دسته‌ی اختلال اضطراب (Anxiety Disorder) طبقه‌بندی می‌شود، اما برخلاف اضطراب عمومی، ریشه‌ی آن در یک تجربه‌ی عینی و آسیب‌زا است. بر اساس گزارش American Psychiatric Association، PTSD می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد از حادثه‌ی اصلی ادامه پیدا کند و زندگی شغلی، روابط اجتماعی و حتی سلامت جسمانی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

برای خیلی‌ها، خاطره‌ی یک اتفاق دردناک به‌مرور کم‌رنگ می‌شود. اما در افرادی که به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا می‌شوند، ذهن و بدن در همان لحظه‌ی حادثه «گیر می‌کنند». به همین دلیل، حتی مدت‌ها بعد ممکن است با یک صدا، تصویر یا موقعیت ساده دوباره به همان شرایط وحشتناک برگردند.

PTSD چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟

سازمان روان‌پزشکی آمریکا (American Psychiatric Association) ا PTSD را به‌عنوان واکنش طولانی‌مدت به یک رویداد آسیب‌زا تعریف می‌کند. این واکنش شامل مجموعه‌ای از Flashbackها (بازگشت خاطره)، کابوس‌ها، اضطراب شدید، اجتناب از موقعیت‌های یادآور حادثه و واکنش‌های شدید جسمانی است.
طبق گزارش National Institute of Mental Health، حدود ۶ تا ۷ درصد مردم در طول زندگی‌شان PTSD را تجربه می‌کنند.

چرا بعضی‌ها PTSD را تجربه می‌کنند و بعضی‌ها نه؟

هیچ‌کس از PTSD مصون نیست. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که برخی عوامل، خطر ابتلا را بیشتر می‌کنند:

• ماهیت رویداد تروماتیک: شدت و طولانی‌بودن حادثه (مثلا جنگ‌های طولانی‌مدت).
• سابقه روانی فرد: داشتن اختلال اضطراب یا افسردگی پیش از حادثه.
• ژنتیک و خانواده: سابقه خانوادگی در اختلالات اضطرابی.
• حمایت اجتماعی: نداشتن خانواده یا دوستانی که فرد را بعد از حادثه حمایت کنند.

علائم PTSD چیست؟

علائم PTSD گسترده‌اند و معمولا در چهار گروه اصلی قرار می‌گیرند. در ادامه هر گروه را با مثال‌های واقعی‌تر توضیح می‌دهیم:

۱. بازتجربه (Re-experiencing)

Flashback: فرد احساس می‌کند دوباره در لحظه‌ی حادثه قرار دارد. مثلا مهاجری که در کشورش انفجار دیده، ممکن است با شنیدن صدای آتش‌بازی در اروپا، ناگهان تصور کند دوباره در آن موقعیت خطرناک است.

کابوس‌های مکرر درباره حادثه.

یادآوری ناگهانی و آزاردهنده‌ی صحنه‌ها یا صداها.

۲. اجتناب (Avoidance)

دوری‌کردن از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور حادثه هستند.

پرهیز از صحبت‌کردن درباره‌ی رویداد تروماتیک.
مثلا کسی که تصادف رانندگی داشته، ممکن است سال‌ها از رانندگی یا حتی نشستن در ماشین دیگران اجتناب کند.

۳. تغییرات منفی در شناخت و خلق (Negative Mood)

احساس مداوم بی‌اعتمادی یا گناه.

از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره.

فاصله‌گرفتن از اطرافیان و احساس بی‌کفایتی.

فراموشی بخشی از حادثه به دلیل شدت شوک روانی.

۴. برانگیختگی و واکنش‌پذیری (Hyperarousal)

بی‌خوابی و کابوس.

واکنش شدید به صداهای بلند (مثل صدای آژیر).

تحریک‌پذیری، پرخاشگری یا گوش‌به‌زنگ بودن دائمی.

طبق گزارش National Institute of Mental Health ، برای تشخیص PTSD لازم است علائم در هر چهار دسته وجود داشته باشند و بیش از یک ماه ادامه پیدا کنند.

اختلال PTSD چیست و چه تفاوتی با استرس عادی دارد؟

بسیاری از افراد بعد از یک رویداد سخت، برای مدتی دچار کابوس، اضطراب یا یادآوری ناخوشایند آن حادثه می‌شوند. این وضعیت بخشی از واکنش طبیعی بدن به استرس است. اما در بیشتر افراد، این علائم ظرف چند هفته فروکش می‌کند. اگر علائم ادامه پیدا کنند، شدید شوند و عملکرد روزمره فرد را مختل کنند، آن وقت به آن اختلال استرس پس از سانحه می‌گوییم.
نکته مهم اینکه PTSD با اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder) متفاوت است. در اختلال استرس حاد، علائم مشابه ظرف یک ماه پس از حادثه رخ می‌دهد و ممکن است خودبه‌خود بهبود یابد. اما در PTSD، علائم دست‌کم بیش از یک ماه ادامه دارند و معمولا نیازمند درمان تخصصی هستند.
از نظر عصب‌شناختی، پژوهش‌های Mayo Clinic و NIMH نشان داده‌اند که در مغز افراد مبتلا به PTSD، آمیگدال (بخش مسئول واکنش به تهدید) بیش‌فعال است، در حالی که هیپوکامپ (مسئول حافظه و پردازش واقعیت) کوچک‌تر از حد معمول می‌شود. این تغییرات باعث می‌شود مغز فرد مدام در حالت «هشدار» باقی بماند و نتواند بین گذشته و حال تفکیک درستی قائل شود.

PTSD در مهاجران فارسی‌زبان

برای ارتباط با روانشناس ایرانی در کانادا و کشور های آمریکا و سیندی به صورت آنلاین با ما تماس بگیرید.

مهاجران به‌ویژه آن‌هایی که تجربه جنگ، مهاجرت اجباری یا تبعیض اجتماعی داشته‌اند، بیشتر در معرض PTSD قرار دارند.
تصور کنید:

• صدای آژیر پلیس در یک کشور اروپایی ممکن است مهاجر ایرانی یا افغان را به یاد آژیر بمباران در وطن بیندازد.
• یک گفت‌وگوی عادی اما همراه با طرد یا تبعیض نژادی، می‌تواند احساس شرم و ترس از طردشدگی را دوباره فعال کند.
• حتی ازدحام در مترو یا فرودگاه ممکن است یادآور فرار یا شرایط خطرناک باشد.

این همان چیزی است که مهاجران مبتلا به PTSD به‌طور عینی تجربه می‌کنند: زندگی در «اینجا»، اما ذهن و بدنشان هنوز در «آنجا» گیر کرده‌اند.

این تجربه‌ها باعث می‌شوند مهاجران بار مضاعفی از پی تی اس دی را تحمل کنند. پژوهش‌های منتشرشده در APA و NIMH نشان داده‌اند که درصد بالاتری از مهاجران نسبت به جمعیت عمومی علائم PTSD را گزارش می‌دهند.

ارتباط PTSD با دیگر اختلال‌ها

PTSD اغلب همراه با مشکلات دیگری ظاهر می‌شود:

• اختلال اضطراب اجتماعی
• افسردگی
• اختلال مصرف مواد (به‌عنوان راهی برای فرار از خاطره‌ها)
• مشکلات جسمی مثل سردرد مزمن یا مشکلات گوارشی

درمان PTSD به چه شکل است؟

سؤال رایج: «چطور می‌شود پی تی اس دی را درمان کرد؟»
خوشبختانه امروز روش‌های مؤثر زیادی وجود دارند. Mayo Clinic و دیگر منابع علمی معتبر تأکید می‌کنند که درمان ترکیبی از روان‌درمانی و در مواردی دارودرمانی است.

۱. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

یکی از معتبرترین رویکردها برای درمان PTSD است. در این روش فرد یاد می‌گیرد:
افکار غیرمنطقی ناشی از حادثه را شناسایی کند.

واکنش‌های هیجانی خود را مدیریت کند.

به‌تدریج در معرض محرک‌های ترسناک قرار بگیرد (مواجهه‌درمانی).

۲. درمان پردازش شناختی (CPT)

نسخه‌ی تخصصی‌تر CBT است که روی تغییر افکار منفی درباره‌ی خود و جهان تمرکز دارد.

۳. درمان مبتنی بر مواجهه (Prolonged Exposure Therapy)

فرد به‌طور کنترل‌شده در معرض خاطرات یا موقعیت‌های یادآور حادثه قرار می‌گیرد تا مغز یاد بگیرد که این محرک‌ها دیگر خطرناک نیستند.

۴. درمان دارویی

داروهای ضدافسردگی (مثل SSRIها) یا ضداضطراب ممکن است برای کاهش علائم تجویز شوند.

۵. مشاوره آنلاین PTSD برای مهاجران

برای مهاجران، دسترسی به خدمات حضوری همیشه آسان نیست. اینجاست که مشاوره آنلاین PTSD می‌تواند کمک بزرگی باشد.
آن‌ها می‌توانند به زبان مادری‌شان با یک متخصص صحبت کنند، بدون اینکه دغدغه‌ی فاصله یا محدودیت‌های فرهنگی مانع شود.

زندگی با PTSD: راهکارهای خودیاری

علاوه بر درمان تخصصی، روش‌هایی وجود دارند که می‌توانند به فرد کمک کنند:

• تمرینات آرام‌سازی (تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا)
• ورزش منظم
• نوشتن درباره‌ی احساسات
• پیوستن به گروه‌های حمایتی (به‌ویژه برای مهاجران)

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک اختلال جدی اما درمان‌پذیر است. اگرچه تجربه‌ی یک رویداد تروماتیک می‌تواند زندگی فرد را زیر و رو کند، اما با درمان‌های علمی مانند درمان شناختی-رفتاری، EMDR و مشاوره آنلاین می‌توان کیفیت زندگی را بهبود داد.
اگر احساس می‌کنید علائم PTSD دارید، امروز بهترین زمان برای کمک گرفتن است. پلتفرم مداینفینیت شما را به روانشناسان بالینی فارسی‌زبان متصل می‌کند تا مسیر درمانی امن و مؤثری داشته باشید.

FAQ (سؤالات متداول)

۱. چه رویدادهایی باعث PTSD می‌شوند؟
تجربه‌ی مستقیم یا مشاهده‌ی جنگ، آزار جنسی، بلایای طبیعی، تصادفات شدید، مهاجرت پرخطر یا حتی طرد اجتماعی می‌توانند منجر به PTSD شوند.
۲. علائم PTSD چه هستند؟
Flashback، کابوس، اجتناب، احساس گناه یا شرم، خشم ناگهانی، مشکلات خواب و اضطراب شدید.
۳. آیا مهاجرت می‌تواند PTSD را تشدید کند؟
بله. محرک‌های جدید (مثل زبان، تبعیض یا صدای آژیر) می‌توانند زخم‌های گذشته را دوباره فعال کنند.
۴. چطور بفهمم دچار PTSD شده‌ام؟
اگر بیش از یک ماه پس از حادثه همچنان دچار Flashback، اجتناب، اضطراب شدید یا مشکلات خواب هستید و این علائم زندگی‌تان را مختل کرده‌اند، بهتر است با روان‌درمانگر مشورت کنید.
۵. درمان آنلاین PTSD برای مهاجران چگونه است؟
مشاوره‌ی آنلاین به مهاجران امکان می‌دهد به زبان خودشان و بدون محدودیت مکانی از روان‌درمانی تخصصی بهره‌مند شوند.