افراد معمولاً در روابط خود سه رویه را در پیش می‌گیرند:
یا خیلی کم‌رو و منفعل رفتار می‌کنند و از حقوق خود می‌گذرند.
یا با خشونت با دیگران رفتار می‌کنند و حقوق آن‌ها را زیر پا می‌گذارند.
یا هم در عین «قاطعیت» و همچنین «احترام» از حقوق خود دفاع می‌کنند. نه به کسی اجازه می‌دهند که حقوق‌شان را پایمال کند و نه خود حقوق و مرزهای دیگران را زیر پا بگذارند. این فرد به خوبی می‌تواند خود و مرزهایش را ابراز کند. به چنین فردی، جرات‌مند و با شهامت گفته می‌شود.
در ادامه این مقاله، ابتدا به تعریف شجاعت در روانشناسی و این که شجاعت چیست خواهیم پرداخت؛ سپس شش راهکار عملی برای تبدیل شدن به فردی با شجاعت و جرات‌مندی ارائه می‌دهیم.
برای دریافت خدمات روانشناسی در خارج از کشور مانند خدمات روانشناس ایرانی در مونترال با ما تماس بگیرید.
تعریف شجاعت در روانشناسی — شجاعت چیست؟
در روانشناسی، وقتی درباره «شجاعت چیست» صحبت می‌کنیم، منظور توانایی انجام اقدام یا ایستادگی در مسیر هدفی ارزشمند با وجود ترس، خطر یا مقاومتی درونی است. شجاعت به معنای نبود ترس نیست، بلکه مهارت مواجهه و عبور از ترس است. بسیاری از مطالعات روانشناسی شجاعت را به‌عنوان توان اقدام آگاهانه در مقابله با تهدیدهای داخلی یا خارجی تعریف می‌کنند.
در چارچوب روانشناسی مثبت، شجاعت یکی از فضایل انسانی است که مارتین سلیگمن آن را در مدل «Character Strengths and Virtues» به عنوان یکی از شش فضیلت اصلی معرفی کرده است.
در این مدل، شجاعت زیرمجموعه فضیلت «Courage» است و شامل مؤلفه‌هایی مانند شهامت (bravery)، پایبندی، صداقت و شور و نشاط (zest) می‌شود.
در سنت فلسفی، آریستوتل شجاعت را یکی از فضایل اخلاقی می‌دانست که در نقطه‌ای بین بزدلی و بی‌پروایی قرار دارد؛ یعنی نه افراط در ترس، نه تفریط در بی‌ملاحظه بودن. او معتقد بود شجاعت یعنی احساس ترس در مواقعی که باید، اما انتخاب آگاهانه برای مواجهه با آن، با تأیید توسط حکمت عملی (phronesis) است.
به این ترتیب، «شجاعت» نه صرفاً عمل بی‌پروا، بلکه ترکیبی از عقل، ارزش‌ها و اقدام در مواجهه با ترس است.
برای دریافت خدمات روانشناسی در خارج از کشور مانند خدمات روانشناس ایرانی در مونترال با ما تماس بگیرید.
راه‌حل‌های افزایش جرات‌مندی و شجاعت چیست؟
در ادامه، شش راه کاربردی را ارائه می‌دهم که با ترکیب اصول روانشناسی و فلسفه می‌توانند به شما کمک کنند مخاطره شجاعت را در زندگی رشد دهید:
۱. خودشناسی در شجاعت
جرأت‌مندی و یا ابزار وجود به معنی ابراز قاطعانه و محترمانه خواسته‌ها، ارزش‌ها و مرزهای‌مان است. برای اینکه بتوانیم به فردی جرات‌مند و شجاع تبدیل شویم باید اول از همه خود را به خوبی بشناسیم. اگر ارزش‌ها، مرزها، حقوق و خواسته‌های خود را نشناسیم، هرگز قادر به ابراز آن‌ها نخواهیم بود.
با خودشناسی می‌توانید دستاوردهایی کسب کنید، از جمله:
شناخت بهتر از خود: آگاهی بر نقاط قوت و ضعف، که اعتماد به نفس را تقویت می‌کند.
رفع موانع روحی: مثل ترس، اضطراب و گاهی باورهای محدودکننده.
تصمیم‌گیری بهتر: وقتی اولویت‌ها و ارزش‌ها روشن باشند، انتخاب‌ها جرأت‌مندانه‌تر می‌شوند.
افزایش جرأت: آگاهی از خود باعث می‌شود در مواجهه با چالش‌ها شجاعانه‌تر عمل کنیم.
توسعه مهارت‌ها: وقتی بدانیم کدام مهارت‌ها برای‌مان مهم‌اند، می‌توانیم روی آن‌ها تمرکز کنیم.
مدیریت ریسک بهتر: شناخت ترس‌ها و نقاط ضعف به ما کمک می‌کند خطرها را بهتر ارزیابی کنیم.
۲. روی عزت نفس‌تان کار کنید
یک فرد با عزت نفس بالا خود را ارزشمند می‌داند؛ در نتیجه به دیگران اجازه نمی‌دهد از مرزهایش گذر کنند و در عین حال حقوق دیگران را زیر پا نمی‌گذارد. چنین فردی نشان می‌دهد که برای ارزش‌ها و حقوق خویش احترام قائل است، بدون آنکه مجبور شود به دیگران «باج» دهد.
تمرین‌هایی مانند تأکید بر نقاط قوت، پذیرش نقص‌های طبیعی، نوشتن موفقیت‌های روزانه و خودمهرورزی می‌تواند عزت نفس را تقویت کند.
۳. مهارت نه گفتن را در خود تقویت کنید
اغلب ما علی‌رغم میل درونی‌مان، در موقعیت‌هایی که خواسته‌مان با ارزش‌هایمان مغایرت دارد، تسلیم می‌شویم، چون نمی‌توانیم «نه» بگوییم. «نه گفتن» به معنای بی‌احترامی نیست بلکه نشانه‌ای از احترام به ارزش‌ها، مرزها و حقوق خود است. اگر می‌خواهید فردی جرات‌مند و شجاع باشید، حتماً روی این مهارت کار کنید.
۴. احساسات و افکاری که مانع ابراز وجود می‌شوند را شناسایی کنید
مواقعی را که در آن‌ها رفتار منفعل یا پرخاشگرانه داشته‌اید، بررسی کنید. از خود بپرسید:
در آن لحظات چه افکاری از ذهنم گذشت؟
چه احساساتی تجربه کردم (ترس، خجالت، تردید و غیره)؟
چه چیزی مانع شد که قاطع و محترمانه رفتار کنم؟
این تحلیل به شما بینش می‌دهد تا دفعه بعدی بهتر عمل کنید و شجاعت‌تان را تقویت کنید.
۵. حقوق انسانی خود و دیگران را به رسمیت بشناسید
یکی از شرایط اولیه شجاعت و جرأت‌مندی، شناخت و احترام به حقوق انسانی است. تا زمانی که حقوق اولیه خود و دیگران را نشناسیم، احتمالاً در چرخه کم‌رویی یا پرخاشگری باقی می‌مانیم. رفتار شجاعانه نیازمند این آگاهی است که حقوق و کرامت هیچ انسانی نباید نادیده گرفته شوند.
تأثیر دانستن حقوق انسانی در جرات‌مندی شامل:
افزایش اعتماد به نفس: وقتی بدانیم حق داریم، می‌توانیم جرأت بیشتری داشته باشیم.
توانایی مقابله با ظلم و ناعدالتی: آگاهی از حقوق انسانی ما را به ایستادن در برابر ستم تشویق می‌کند.
تحریک به عمل و مشارکت اجتماعی: شناخت حقوق می‌تواند موجب اقدام برای عدالت شود.
توسعه مهارت‌های ارتباطی و تعامل: دفاع از حقوق، توان گفت‌وگو، مذاکره و همدلی را تقویت می‌کند.
۶. تمرین و تکرار در تعریف شجاعت
متأسفانه در فرهنگ ما اهمیت زیادی به تعارف و پرهیز از تضاد داده شده است و تأکید بر حقوق و انتخاب‌های فردی کمتر دیده شده است. در چنین فرهنگی، تبدیل شدن به فردی جرات‌مند و شجاع اصلاً کار آسانی نیست. به همین خاطر در نظر داشته باشید قرار نیست یک‌شبه به فردی با شهامت تبدیل شوید. از قدم‌های کوچک شروع کنید، مرتب تمرین کنید و از خود توقع تغییرات ناگهانی نداشته باشید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. شجاعت در روانشناسی به چه معناست؟
شجاعت در روانشناسی به توانایی حرکت کردن در مسیر یک هدف ارزشمند با وجود ترس یا مقاومت درونی گفته می‌شود. یعنی وقتی ترس هست، باز هم عمل کردنِ آگاهانه و محترمانه بر اساس ارزش‌ها.
۲. فرق شجاعت با جسارت چیست؟
جسارت یا بی‌پروایی یعنی اقدامی بدون توجه به ریسک‌ها یا بدون سنجش. اما شجاعت یعنی با آگاهی خطرها را بسنجد، ترس را بشناسد و بعد انتخابی متعادل و ارزش‌محور داشته باشد. جسارت ممکن است موجب آسیب شود، اما شجاعت همراه با تعقل است.
۳. چرا شجاعت در زندگی اهمیت دارد؟
چون بدون شجاعت، نمی‌توانیم از محدودیت‌ها عبور کنیم، اهداف ارزشمند را دنبال کنیم یا در شرایط دشوار، رفتار اخلاقی را حفظ کنیم. شجاعت نقش زیربنایی در رشد شخصیت، اعتماد به نفس و پایداری انسان دارد.
۴. آیا شجاعت قابل یادگیری است؟
بله، شجاعت یکی از فضایل انسانی در روانشناسی مثبت است و می‌تواند با تمرین، تربیت و آگاهی در افراد پرورش یابد. مارتین سلیگمن تأکید کرده است که حرکات مبتنی بر فضایل را می‌شود تقویت و آموزش داد.
مداینفینیت را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
اینستاگرام | فیسبوک | ایکس | یوتیوب | لینکدین
